پمپو - Pumpoo

سعدی جنوبی، کوچه شهید ترابی گودرزی، پلاک 6

پمپ گرمایش از کف را چطور انتخاب کنیم؟ – از محاسبه دبی و هد تا کنترل هوشمند گردش آب

سرفصل های مقاله
خیلی از سیستم‌های گرمایش از کف، روی کاغذ درست طراحی می‌شوند، اما در زمستان اول، صاحب‌خانه می‌گوید: «این اتاق همیشه سردتر است»، «پمپ دائم صدا می‌دهد»، «هر وقت همه‌ حلقه‌ها باز هستند، دمای آب می‌افتد»، یا برعکس: «پمپ آن‌قدر قوی است که همه‌ می‌گویند کف داغ شده و هوا خشک است». در بسیاری از این شکایت‌ها، ریشه‌ مشترک یک چیز است: پمپ سیرکولاتور درست انتخاب نشده یا منطق کنترل گردش آب با رفتار واقعی گرمایش از کف هم‌خوان نیست.

گرمایش از کف با رادیاتور فرق دارد؛ دمای آب پایین‌تر است، سطح تبادل زیاد است، اینرسی حرارتی بالاست و مدارها معمولاً طولانی و چندحلقه‌ای هستند. در چنین سیستمی، اگر پمپ را فقط با نگاه «یک سیرکولاتور معمولی ۳ متر هد بگذاریم، کار می‌کند» انتخاب کنیم، احتمالاً بعداً با مشکلاتی مثل:

  • نرسیدن دبی کافی به طولانی‌ترین حلقه‌ها،
  • سرد و گرم شدن ناهمگون فضاها،
  • نویز و کاویتاسیون در کلکتور،
  • مصرف برق بی‌دلیل،
  • و استهلاک زودهنگام پمپ

روبرو می‌شویم. این مقاله برای همین نقطه نوشته شده است؛ می‌خواهیم مرحله‌به‌مرحله ببینیم:

  • چطور دبی مورد نیاز گرمایش از کف را از روی بار حرارتی و ΔT آب حساب کنیم،
  • هد لازم پمپ را بر اساس طول حلقه‌ها، کلکتور و شیر مخلوط‌کن به‌دست بیاوریم،
  • برای سیستم‌های مختلف (یک‌منبعی، چندمنطقه‌ای، ترکیب رادیاتور و کف) چه نوع پمپ و چه منطق کنترلی مناسب‌تر است،
  • و در نهایت، چه نکات اجرایی را در نصب و کنترل باید رعایت کنیم تا سیستم گرمایش از کف آرام، کم‌مصرف و قابل‌اعتماد داشته باشیم.

در طول متن، هرجا از پمپ سیرکولاتور صحبت می‌کنیم، منظور همان پمپ‌های خطی یا زمینی مدار بسته است که برای گردش آب در سیستم‌های گرمایشی استفاده می‌شوند.

مروری سریع بر منطق گرمایش از کف

برای انتخاب و خرید پمپ آب، اول باید خود سیستم را خوب بشناسیم. در گرمایش از کف آبی (Hydronic Underfloor Heating)، معمولا با این المان‌ها روبه‌رو هستیم:

  • منبع تولید گرما: پکیج دیواری، دیگ چدنی/فولادی، پمپ‌حرارتی، یا منبع کویل‌دار.
  • مدار گرمایش از کف: لوله‌های PEX، PE-RT یا چندلایه که در داخل کف و با فواصل مشخص (مثلاً ۱۰ یا ۱۵ سانتی‌متر) اجرا شده‌اند.
  • کلکتور: مجموعه‌ توزیع و جمع‌کننده‌ حلقه‌ها، معمولاً با دبی‌سنج و شیرهای تنظیمی.
  • شیر مخلوط‌کن (در بسیاری طراحی‌ها): برای پایین آوردن دمای آب رفت مخصوص گرمایش از کف (مثلاً ۳۵–۴۰ درجه) از آب داغ منبع (مثلاً ۶۰–۷۰ درجه).
  • پمپ سیرکولاتور: برای گردش آب در حلقه‌ها و غلبه بر افت فشار لوله‌ها، کلکتور و شیرها.
  • کنترل‌کننده‌ها: ترموستات‌های اتاقی، شیر برقی روی حلقه‌ها، سنسور دمای آب رفت و برگشت، و گاهی کنترلر مرکزی.

گرمایش از کف به‌طور کلی با دمای سطح پایین (مثلاً ۲۶–۳۰ درجه‌ سانتی‌گراد) و توزیع یکنواخت گرما در کف، راحتی بالایی ایجاد می‌کند. اما این راحتی زمانی به دست می‌آید که سه پارامتر کلیدی درست تنظیم شده باشند:

  • بار حرارتی هر فضا (Q)
  • دبی آب (m)
  • اختلاف دمای رفت و برگشت آب (ΔT)

رابطه‌ ساده‌ بین این سه پارامتر:

Q = m × Cp × ΔT

که در آن:

  • Q توان گرمایی (کیلووات)،
  • m دبی جرمی (کیلوگرم در ثانیه)،
  • Cp ظرفیت گرمایی ویژه‌ آب (تقریباً ۴.۱۸ کیلوژول بر کیلوگرم درجه)،
  • ΔT اختلاف دمای رفت و برگشت (مثلاً ۵ یا ۱۰ درجه) است.

در طراحی‌های عملی گرمایش از کف، معمولاً از فرم ساده شده‌ زیر برای دبی حجمی استفاده می‌شود:

d = 0.86 × Q / ΔT

که در آن d دبی بر حسب مترمکعب در ساعت است. این فرمول در ادامه، پایه‌ انتخاب دبی پمپ خواهد بود.

گام اول: تعیین دبی مورد نیاز گرمایش از کف

برای تعیین دبی، باید از بار حرارتی شروع کنیم. فرض کنید برای یک واحد ۱۰۰ متر مربعی، بار حرارتی کل فضا را بر اساس مبحث ۱۹، نرم‌افزار، یا تجربه‌ مهندسی، حدود ۸ کیلووات به‌دست آورده‌ایم. حالا می‌خواهیم ببینیم اگر ΔT را برای گرمایش از کف ۵ درجه در نظر بگیریم (مثلاً رفت ۳۵ و برگشت ۳۰ درجه)، دبی کل سیستم چه‌قدر باید باشد؟

مثال ۱: واحد ۱۰۰ متر مربعی، Q = 8 kW، ΔT = 5°C

با استفاده از فرمول:

d = 0.86 × Q / ΔT = 0.86 × 8 / 5 ≈ 1.376 m³/h

یعنی برای کل حلقه‌های گرمایش از کف این واحد، به دبی حدود ۱.۴ مترمکعب بر ساعت نیاز داریم. اگر این سیستم به ۶ حلقه‌ تقریباً هم‌طول تقسیم شود، دبی متوسط هر حلقه حدود ۰.۲۳ m³/h خواهد بود.

اگر ΔT را بزرگ‌تر در نظر بگیریم (مثلاً ۸–۱۰ درجه)، دبی کمتر می‌شود؛ اما توجه کنید که در گرمایش از کف، اگر ΔT خیلی زیاد شود، سطح کف به لحاظ دما ناهمگون می‌شود (ابتدای حلقه گرم‌تر، انتها سردتر) و کیفیت آسایش افت می‌کند. به همین خاطر، در بسیاری طراحی‌ها ΔT بین ۵ تا حداکثر ۸ درجه در نظر گرفته می‌شود.

مثال ۲: ویلای ۱۵۰ متر مربعی، Q = 12 kW، ΔT = 7°C

دبی:

d = 0.86 × 12 / 7 ≈ 1.47 m³/h

اگر این سیستم ۸ حلقه داشته باشد، متوسط دبی هر حلقه حدود ۰.۱۸ m³/h خواهد بود. در عمل، حلقه‌ها طول‌های متفاوتی دارند و با دبی‌سنج کلکتور تنظیم می‌شوند، اما پمپ باید بتواند مجموع این دبی را، در حضور افت فشار کل مدار، تأمین کند.

بنابراین:

  • گام اول انتخاب پمپ، به دست آوردن دبی کل سیستم از روی بار حرارتی و ΔT است؛
  • گام دوم (هد) را بعد از شناخت طول حلقه‌ها، قطر لوله‌ها و تجهیزات مسیر انجام می‌دهیم.

گام دوم: محاسبه‌ هد مورد نیاز پمپ در گرمایش از کف

هد پمپ، در واقع فشار لازم برای غلبه بر افت‌های اصطکاکی و موضعی مدار بسته‌ گرمایش از کف است. در یک مدار کلاسیک گرمایش از کف با کلکتور، مسیر گردش آب به این شکل است:

  1. از خروجی پمپ → شیرها و بای‌پس‌ها → شیر مخلوط‌کن (در صورت وجود) → کلکتور رفت → طولانی‌ترین حلقه‌ کف → کلکتور برگشت → شیرها و مدار برگشت منبع → ورودی پمپ.

هد مورد نیاز پمپ برابر است با مجموع افت فشار در طول این مسیر، که عمدتاً شامل:

  • افت در طول لوله‌های رفت و برگشت بین منبع و کلکتور،
  • افت در خود کلکتور و شیرهای تعادل و دبی‌سنج،
  • افت در طولانی‌ترین حلقه‌ کف (بدترین‌حالت)،
  • افت در شیر مخلوط‌کن، فیلتر، زانویی‌ها و اتصالات.

برای محاسبه‌ دقیق، معمولاً از جدول‌ها و نرم‌افزارهای افت فشار استفاده می‌شود؛ اما برای دید مهندسی، چند نکته‌ تجربی را می‌توان در نظر گرفت.

۱. طول حلقه‌ها و قطر لوله‌ها

در گرمایش از کف:

  • قطر بیرونی لوله‌ها اغلب ۱۶، ۱۷ یا ۲۰ میلی‌متر است.
  • طول هر حلقه معمولاً بین ۷۰ تا ۱۲۰ متر (بسته به فواصل و تقسیم‌بندی) در نظر گرفته می‌شود.
  • سرعت آب توصیه شده در لوله‌ها برای جلوگیری از نویز و افت زیاد، بین ۰.۲۵ تا ۰.۵ متر بر ثانیه است.

اگر حلقه‌ای خیلی طولانی (مثلاً ۱۴۰–۱۵۰ متر) طراحی شود، افت فشار آن زیاد می‌شود و برای رساندن دبی مورد نیاز آن حلقه، باید هد پمپ را بالا برد؛ این کار می‌تواند حلقه‌های کوتاه‌تر را بیش از حد پرجریان کند و توازن را سخت‌تر سازد. بنابراین، همواره توصیه می‌شود حلقه‌ها:

  • تا حد امکان طول‌های مشابه داشته باشند،
  • و از حد طول مجاز پیشنهاد شده توسط سازنده‌ لوله، فراتر نروند.

۲. افت در کلکتور و شیر مخلوط‌کن

کلکتورهای گرمایش از کف، به‌خاطر عبور از دبی‌سنج‌ها، شیرهای تنظیم و زانویی‌های داخل محفظه، افت مشخصی دارند. همچنین شیرهای سه‌راهه‌ مخلوط‌کن (Mixing Valve) یا چهارراهه، در دبی نامی، افت قابل توجهی ایجاد می‌کنند. طراحی پمپ باید این افت‌ها را هم در نظر داشته باشد؛ نه فقط لوله‌ کشی کف.

۳. برآورد تقریبی هد

در بسیاری از پروژه‌های گرمایشی، برای سیستم‌های معمولی گرمایش از کف در واحدهای مسکونی، هد مورد نیاز پمپ بین ۳ تا ۶ متر ستون آب (۰.۳ تا ۰.۶ بار) است. اما این فقط یک بازه‌ راهنماست. اگر:

  • طول مسیر منبع تا کلکتور زیاد باشد،
  • حلقه‌ها طولانی‌تر از حد نرمال باشند،
  • یا تعداد زیادی شیر و فیلتر در مسیر باشد،

هد مورد نیاز بالاتر می‌رود. بهترین کار این است که برای بدترین مسیر (از خروجی پمپ تا برگشت به آن، شامل طولانی‌ترین حلقه‌ کف) افت را محاسبه کنید و نقطه‌ کار روی منحنی‌های پمپ را بر اساس مجموع دبی و هد به‌دست آورید.

مثال ساده‌ هد

فرض کنید:

  • طولانی‌ترین حلقه‌ شما ۹۰ متر لوله‌ ۱۶ میلی‌متری است،
  • دبی هر حلقه ۰.۲۱۵ m³/h است،
  • افت فشار این حلقه در کاتالوگ لوله، مثلاً ۰.۴ متر ستون آب بر هر ۱۰ متر (در دبی مورد نظر) درج شده است.

افت حلقه: ۹۰ / ۱۰ × ۰.۴ = ۳.۶ متر ستون آب. اگر افت کلکتور، شیر مخلوط‌کن و مسیر منبع تا کلکتور را حدود ۱.۵–۲ متر در نظر بگیریم، هد پمپ باید حدود ۵–۶ متر ستون آب در دبی کل سیستم (مثلاً ۱.۳–۱.۵ m³/h) تأمین کند. یعنی پمپی با مشخصات اسمی مثلاً ۱.۵ m³/h در هد ۵–۶ متر، انتخاب مناسبی خواهد بود.

انواع پمپ مناسب برای گرمایش از کف

وقتی دبی و هد مشخص شدند، نوبت به انتخاب نوع پمپ می‌رسد. در سیستم‌های گرمایش از کف، پمپ‌ها معمولاً از خانواده‌ سیرکولاتورهای زیر هستند:

  • سیرکولاتورهای روتور‌خیس سه دور (۳ سرعته)،
  • سیرکولاتورهای دورمتغیر با موتور ECM (کلاس بالا)،
  • پمپ‌های خطی با فلنج‌های رزوه‌ای یا دنده‌ای،
  • در سیستم‌های بزرگ‌تر، پمپ‌های زمینی با کوپلینگ و موتور مجزا.

۱. سیرکولاتور سه‌سرعته‌ سنتی

این پمپ‌ها:

  • سه حالت سرعت دارند (LOW، MED، HIGH)،
  • در اغلب پکیج‌ها یا سیستم‌های کوچک، به‌صورت استاندارد دیده می‌شوند،
  • و با تغییر سرعت، دبی و هد خروجی آن‌ها تغییر می‌کند.

مزایا:

  • قیمت کمتر،
  • سادگی تنظیم،
  • در دسترس بودن.

معایب:

  • عدم تطبیق هوشمند با تغییرات دبی حلقه‌ها (مثلاً وقتی چند حلقه بسته یا باز می‌شوند)،
  • مصرف برق بالاتر نسبت به ECM،
  • صدا و احتمال کاویتاسیون در سرعت‌های بالا در سیستم‌های کوچک.

۲. سیرکولاتور ECM با کنترل فشار یا دما

این پمپ‌ها، با موتورهای مغناطیس دائم (ECM) و کنترل الکترونیکی ساخته می‌شوند و معمولاً چند مد کنترلی دارند:

  • فشار ثابت (Constant Pressure)،
  • فشار متناسب (Proportional Pressure)،
  • کنترل دما یا ΔT ثابت،
  • و گاهی مدهای سفارشی.

در گرمایش از کف، استفاده از مد فشار متناسب یا ΔT ثابت می‌تواند کمک کند:

  • وقتی شیرهای اتاقی چند حلقه را می‌بندند، پمپ دبی خود را کاهش دهد،
  • از ایجاد نویز و افت انرژی جلوگیری شود،
  • و دمای کف یکنواخت‌تر بماند.

مزایا:

  • مصرف برق کم‌تر،
  • تطبیق خودکار با تغییرات دبی،
  • آرامش و کاهش نویز.

معایب:

  • قیمت اولیه‌ بالاتر،
  • نیاز به تنظیم صحیح مد کنترلی (اگر اشتباه تنظیم شود، می‌تواند عملکرد را مختل کند).

۳. پمپ خطی یا زمینی در سیستم‌های بزرگ

در موتورخانه‌های بزرگ یا سیستم‌هایی که گرمایش از کف، بخشی از یک مدار وسیع‌تر (مثلاً چند بلوک یا فضاهای بسیار بزرگ) است، ممکن است از پمپ‌های خطی فلنج‌دار یا زمینی با کوپلینگ استفاده شود. انتخاب بین سیرکولاتور خطی یا زمینی برای چنین موتورخانه‌هایی خود بحث مفصلی است که در جای دیگری به آن‌ می‌پردازیم؛ اما نکته‌ مهم این است که:

  • در سیستم‌های بزرگ، پمپ گرمایش از کف غالباً به‌عنوان پمپ ناحیه‌ای در مدار ثانویه نصب می‌شود،
  • و باید با مدار اولیه (مثلاً مدار دیگ یا پکیج مرکزی) از طریق مبدل یا شیرهای مخصوص کوپل شود.

منطق کنترل گردش آب در گرمایش از کف

فقط انتخاب پمپ کافی نیست؛ این‌که پمپ چه زمانی و چگونه روشن و خاموش شود، برای عملکرد خوب سیستم به همان اندازه مهم است. چند مدل رایج کنترل:

۱. کنترل مستقیم با ترموستات فضا + شیر برقی حلقه‌ها

در بسیاری از سیستم‌های خانگی، این مدل اجرا می‌شود:

  • برای هر اتاق، یک ترموستات دیواری نصب می‌شود.
  • ترموستات، یک شیر برقی (Actuator) روی کلکتور را باز و بسته می‌کند.
  • هر وقت حداقل یک ترموستات فرمان درخواست گرمایش می‌دهد، پمپ روشن می‌شود.
  • وقتی همه‌ ترموستات‌ها بسته هستند، پمپ خاموش می‌شود.

در این حالت:

  • باید دقت کرد که پمپ در حالت همه‌ شیرها بسته، روشن نماند؛ حداقل یک حلقه‌ بای‌پس یا شیر فشارشکن لازم است.
  • اگر از پمپ ECM استفاده می‌کنید، مد فشار متناسب می‌تواند با بسته شدن برخی حلقه‌ها، دبی را کاهش دهد و از نویز و فشار اضافی جلوگیری کند.

۲. کنترل بر اساس دمای آب رفت/برگشت (ΔT ثابت)

در سیستم‌های پیشرفته‌تر، پمپ سیرکولاتور بر اساس دمای آب رفت و برگشت کنترل می‌شود:

  • سنسور روی لوله‌ رفت و برگشت نصب می‌شود.
  • کنترلر تلاش می‌کند ΔT را در مقدار مشخص (مثلاً ۵ درجه) حفظ کند.
  • اگر ΔT زیاد شود (اختلال در دبی)، دور پمپ افزایش می‌یابد.
  • اگر ΔT کم شود (دبی زیاد)، دور پمپ کاهش می‌یابد.

این منطق کمک می‌کند:

  • دمای متوسط سطح کف ثابت‌تر باشد،
  • مصرف برق بهینه شود،
  • و با تغییر تعداد حلقه‌های باز (ترموستات‌های اتاقی)، سیستم خودش را تطبیق دهد.

۳. کنترل مشترک با منبع تولید گرما

در پکیج‌های دیواری که هم آب گرم مصرفی و هم گرمایش از کف را تأمین می‌کنند، معمولاً پمپ داخلی پکیج برای گرمایش از کف کافی نیست یا فقط برای بخش کوچکی مناسب است. در این حالت:

  • پمپ گرمایش از کف به‌عنوان پمپ مدار ثانویه کار می‌کند،
  • پمپ پکیج، مدار اولیه‌ اتصال به منبع حرارت را می‌چرخاند،
  • و شیر سه‌راهه‌ موتوریزه یا شیر برقی، مسیر آب را بین آب گرم مصرفی و گرمایش از کف تغییر می‌دهد.
  • منطق کنترل باید مطمئن شود که هنگام نیاز به گرمایش از کف، پمپ مدار ثانویه روشن است و منبع نیز در مدار است.

وقتی طراحی به‌صورت «شیر سه‌راهه + یک پمپ» انجام می‌شود، باید بررسی شود که آیا همان پمپ در بدترین حالت، دبی و هد لازم برای تمام حلقه‌های کف را تأمین می‌کند یا خیر؛ در غیر این صورت، استفاده از پمپ اختصاصی برای گرمایش از کف توصیه می‌شود.

چند خطای رایج در انتخاب پمپ برای گرمایش از کف

در پروژه‌های واقعی، این اشتباه‌ها زیاد دیده می‌شود؛ شناختشان کمک می‌کند در سیستم‌های بعدی از آن‌ها دوری کنید.

۱. انتخاب پمپ فقط بر اساس «توان کیلوواتی پکیج»

مثلاً می‌گویند: «پکیج ۲۴ کیلووات است، پس یک پمپ ۲۵/۶ می‌گذاریم.» این نگاه، رابطه‌ مستقیم بین توان حرارتی و مشخصات پمپ برقرار می‌کند، در حالی که:

  • توان حرارتی، دبی مورد نیاز را تعیین می‌کند (با فرض ΔT)،
  • و هد مورد نیاز، تابع طول لوله‌ها و افت مدار است،
  • نه صرفاً توان پکیج.

۲. بزرگ‌گرفتن بیش از حد هد پمپ

تجربه‌ رایج: «اگر شک داریم، پمپ قوی‌تر می‌گذاریم که کم نیاورد.» نتیجه:

  • سرعت زیاد در لوله‌ها،
  • نویز در کلکتور،
  • مصرف برق بالاتر،
  • و در برخی موارد کاویتاسیون روی شیرها و زانویی‌ها.

پمپ باید برای بدترین مدار طراحی شود، نه بسیار بدتر از آن؛ انتخاب درست نقطه‌ کار روی منحنی پمپ، هنر طراحی است.

۳. استفاده از همان پمپ رادیاتور برای گرمایش از کف بدون بازبینی

اگر سیستم قبلاً رادیاتوری بوده و حالا بخشی به گرمایش از کف تغییر کرده است، پمپ قبلی لزوماً برای مدار جدید مناسب نیست؛ زیرا:

  • ΔT رادیاتور معمولاً ۱۵–۲۰ درجه است، در حالی که گرمایش از کف ۵–۸ درجه را می‌پسندد،
  • طول و قطر لوله‌های کف متفاوت است،
  • و نیاز به شیر مخلوط‌کن و کلکتور جدید است.

در چنین تغییراتی، انتخاب پمپ را دوباره و بر اساس مدار کف باید انجام داد.

۴. نادیده گرفتن اثر شیر مخلوط‌کن و کلکتور

گاهی در محاسبات، فقط لوله‌های کف لحاظ می‌شوند و افت شیر سه‌راهه، کلکتور و فیلترها نادیده گرفته می‌شود. در عمل، این تجهیزات می‌توانند بخش قابل توجهی از افت هد را به خود اختصاص دهند، مخصوصاً در دبی‌های بالاتر. اگر هد پمپ را با درنظر گرفتن این اجزا انتخاب نکنید، ممکن است در دبی طراحی، دبی واقعی کمتر از آنچه لازم است، باشد.

۵. عدم وجود مسیر بای‌پس یا شیر فشارشکن در سیستم‌های چندمنطقه‌ای

وقتی شیرهای اتاقی حلقه‌ها را می‌بندند، اگر هیچ حلقه‌ باز یا مسیر بای‌پس نداشته باشید، پمپ در وضعیت «بسته‌ روی خود» کار می‌کند؛ چیزی که می‌تواند به گرم شدن، نویز و آسیب پمپ منجر شود. وجود:

  • یک حلقه‌ کوچک همیشه‌ باز،
  • یا شیر فشارشکن بین رفت و برگشت،

برای سلامتی پمپ و آرامش سیستم، ضروری است؛ خصوصاً وقتی از پمپ‌های سه‌سرعته‌ سنتی استفاده می‌کنید.

نکات اجرایی در نصب پمپ گرمایش از کف

بعد از انتخاب درست پمپ، نصب صحیح هم اهمیت زیادی دارد. چند نکته‌ اجرایی:

۱. جهت نصب و هواگیری

  • پمپ باید طوری نصب شود که محور موتور افقی باشد (در سیرکولاتورهای روتورخیس) تا یاتاقان‌ها به‌درستی روغن‌کاری/آب‌بندی شوند.
  • یک شیر هواگیری در نقطه‌ بالای سیستم یا روی خود پمپ (در مدل‌هایی که این امکان را دارند) ضروری است؛ هوای گرفتار شده، هم نویز ایجاد می‌کند و هم راندمان را پایین می‌آورد.

۲. فیلتر در مکش پمپ

وجود یک فیلتر (صافی Y یا مغناطیسی) در مسیر برگشت قبل از پمپ کمک می‌کند ذرات ریز و زنگ‌زدگی‌های مسیر وارد پمپ نشوند. در سیستم‌های تازه‌ اجرا شده، احتمال وجود ذرات در مدار بیشتر است و شست‌وشو و فلاشینگ اولیه مهم است.

۳. محل نصب نسبت به شیر مخلوط‌کن و کلکتور

  • در بسیاری از طرح‌ها، پمپ روی برگشت کلکتور نصب می‌شود تا آب برگشتی با دمای پایین‌تر را بکشد و به شیر مخلوط‌کن یا منبع برگرداند.
  • در برخی طرح‌های دیگر، پمپ روی رفت نصب می‌شود؛ انتخاب جای دقیق، بسته به نوع شیر مخلوط‌کن و توصیه‌ سازنده‌ کیت گرمایش از کف است.

مهم این است که از ایجاد نقاط با جریان نامنظم، حباب هوا یا چرخش کوتاه (Short Circuit) جلوگیری شود.

۴. دسترسی برای سرویس

پمپ و شیرهای اطراف آن باید طوری نصب شوند که:

  • در آینده بتوان پمپ را بدون تخلیه‌ کل سیستم از مدار خارج کرد (شیرهای ایزوله در دو طرف پمپ)،
  • و دسترسی برای تعویض، هواگیری و چک کردن کابل‌ها فراهم باشد.

متاسفانه در بسیاری از کلکتور‌باکس‌های کوچک، پمپ را در فضایی بسیار تنگ قرار می‌دهند که کوچک‌ترین تعمیر را دشوار می‌کند.

جمع‌بندی: پمپ گرمایش از کف را جدی بگیرید

گرمایش از کف سیستمی است با پتانسیل آسایش بسیار بالا و مصرف انرژی نسبتاً کم، اما تنها زمانی این پتانسیل محقق می‌شود که:

  • بار حرارتی درست محاسبه شود،
  • دبی حلقه‌ها و ΔT آب به‌درستی انتخاب شوند،
  • پمپ سیرکولاتور بر اساس دبی کل و هد واقعی مدار و نه صرفاً بر اساس «توان پکیج» یا «تجربه‌ بازار» انتخاب شود،
  • و منطق کنترل (ترموستات‌ها، شیرها، پمپ، شیر مخلوط‌کن) به‌صورت هماهنگ عمل کند.

اگر به این عناصر توجه کنیم، پمپ گرمایش از کف از یک قطعه‌ «حاشیه‌ای» در ذهن بسیاری، به قلب تپنده‌ سیستمی تبدیل می‌شود که کف گرم، دیوارهای خشک و زمستانی آرام برای کاربران فراهم می‌کند. در مقابل، انتخاب اشتباه پمپ، گرمایش از کف را به سیستمی پرنویز، ناپایدار و پرهزینه تبدیل می‌کند که در نهایت، همه از آن گلایه خواهند داشت.

دبی پمپ بر اساس بار حرارتی کل مدار گرمایش از کف و اختلاف دمای رفت و برگشت آب (ΔT) تعیین می‌شود. با استفاده از رابطه‌ d = 0.86 × Q / ΔT (Q بر حسب کیلووات، d بر حسب مترمکعب بر ساعت) می‌توانید دبی تقریبی مورد نیاز را محاسبه کنید و سپس آن را با توزیع روی حلقه‌ها در کلکتور تنظیم کنید.
در بسیاری از واحدهای مسکونی با طول حلقه‌ استاندارد و کلکتور مناسب، هد مورد نیاز بین ۳ تا ۶ متر ستون آب است. اما این فقط یک بازه‌ راهنماست؛ برای انتخاب دقیق، باید طول طویل‌ترین حلقه، قطر لوله‌ها، افت کلکتور، شیر مخلوط‌کن و مسیر منبع تا کلکتور را در نظر بگیرید.
اگر مدار رادیاتور و کف به‌صورت همزمان و با ΔTهای متفاوت کار می‌کنند، معمولاً یک پمپ مشترک پاسخ‌گو نیست یا باعث نابرابری و مشکل می‌شود. بهتر است مدار گرمایش از کف به‌عنوان یک مدار ثانویه با پمپ مخصوص خود طراحی شود و از طریق مبدل یا شیر مخلوط‌کن با مدار رادیاتور/دیگ کوپل شود.
پمپ سه‌سرعته‌ سنتی فقط سه سرعت ثابت دارد که به‌صورت دستی انتخاب می‌شود و با تغییر تعداد حلقه‌های باز، دبی خود را خودکار تنظیم نمی‌کند. پمپ ECM با موتور مغناطیس دائم می‌تواند مدهای کنترلی مثل فشار ثابت، فشار متناسب یا ΔT ثابت داشته باشد و متناسب با باز و بسته شدن حلقه‌ها، دبی را تنظیم کند؛ در نتیجه مصرف برق کمتر و آسایش بیشتری فراهم می‌کند.
در گرمایش از کف معمولاً ΔT (اختلاف بین دمای رفت و برگشت) بین ۵ تا ۸ درجه‌ سانتی‌گراد انتخاب می‌شود. ΔT کمتر به معنای دبی بیشتر و سطح یکنواخت‌تر است، اما پمپ بزرگ‌تری می‌طلبد. ΔT خیلی زیاد، باعث می‌شود ابتدای حلقه خیلی گرم و انتها سرد شود و کیفیت آسایش پایین بیاید.
اگر هیچ حلقه‌ باز یا مسیر بای‌پس وجود نداشته باشد، پمپ در مدار بسته کار می‌کند؛ این وضعیت می‌تواند باعث افزایش دما، نویز و آسیب به پمپ شود. باید حداقل یک حلقه‌ همیشه‌ باز، یا شیر فشارشکن بین رفت و برگشت، یا منطق کنترلی داشته باشید که در این حالت پمپ خاموش شود.
اگر منبع حرارت (مثلاً دیگ یا پکیج) آب را با دمای بالاتر از حد مجاز گرمایش از کف (مثلاً بالای ۴۰ درجه) تأمین می‌کند، نصب شیر مخلوط‌کن برای پایین آوردن دمای آب رفت به مدار کف توصیه یا الزامی است. اگر سیستم فقط گرمایش از کف دارد و منبع قابل تنظیم جداگانه است، می‌توان دمای منبع را در همان محدوده‌ کف تنظیم کرد.
بله، اما پاسخ قطعی «فقط این درست است» وجود ندارد؛ این موضوع به نوع شیر مخلوط‌کن و توصیه‌ سازنده‌ کیت گرمایش از کف بستگی دارد. بسیاری از سیستم‌ها پمپ را در برگشت کلکتور نصب می‌کنند تا آب خنک‌تر را بکشد و از دمای پایین‌تر برای عمر پمپ استفاده شود. مهم این است که مسیر جریان منطقی و بدون حبس هوا باشد.
پمپ خیلی قوی، سرعت آب را در لوله‌ها و کلکتور افزایش می‌دهد و می‌تواند باعث نویز، لرزش، کاویتاسیون در شیرها و مصرف برق بی‌دلیل شود. همچنین ممکن است باعث شود دمای آب برگشت خیلی بالا برود و ΔT کاهش یابد؛ در نتیجه منبع حرارت بیشتر روشن و خاموش شود و راندمان کلی سیستم پایین بیاید.
بله. حضور حباب‌های هوا در مدار باعث کاهش مقطع مؤثر جریان، ناپایداری دبی و ایجاد نویز می‌شود. در پمپ‌های روتورخیس، اگر حباب هوا در بدنه‌ پمپ گیر کند، خنک‌کاری و روانکاری یاتاقان‌ها مختل می‌شود. بنابراین طراحی نقاط هواگیری و راه‌اندازی اولیه‌ درست، برای عملکرد سالم پمپ حیاتی است.
اگر فقط یک مدار گرمایش از کف دارید، با حلقه‌های کوتاه و بدون ترکیب با رادیاتور، در برخی موارد پمپ داخلی پکیج می‌تواند دبی و هد لازم را تأمین کند. اما اگر کلکتور جداگانه، شیر مخلوط‌کن، طول حلقه‌های زیاد یا مدارهای ترکیبی دارید، معمولاً توصیه می‌شود پمپ مخصوص برای گرمایش از کف در کنار کلکتور نصب شود.
در سیستم‌های با ترموستات اتاقی، پمپ معمولاً وقتی حداقل یک اتاق نیاز به گرمایش دارد، روشن می‌شود و وقتی هیچ حلقه‌ای درخواست ندارد، خاموش می‌شود. در سیستم‌های پیشرفته‌تر، ممکن است پمپ به‌صورت پیوسته در فصل سرما با دور کم کار کند و منبع حرارت بر اساس دمای بیرون و وضعیت اتاق‌ها کنترل شود. هدف، تعادل بین آسایش، مصرف انرژی و استهلاک پمپ است.
پمپ‌های چندسرعته یا دورمتغیر (ECM) امکان تطبیق بهتر با تغییرات دبی و شرایط مدار را می‌دهند و در حالت کلی پیشنهاد بهتری محسوب می‌شوند؛ به‌خصوص در سیستم‌هایی که شیرهای اتاقی حلقه‌ها را باز و بسته می‌کنند. پمپ یک‌سرعته فقط اگر سیستم ساده و ثابت باشد، گزینه‌ قابل‌قبولی است.
نشانه‌ها شامل: سرد ماندن حلقه‌های دورتر یا طولانی‌تر، عدم رسیدن دمای سطحی کف به مقدار طراحی حتی با کار مداوم منبع، نویز و کاویتاسیون در پمپ و کلکتور، و اختلاف دمای رفت و برگشت بسیار کم یا بسیار زیاد نسبت به طراحی. بررسی دبی واقعی حلقه‌ها با دبی‌سنج کلکتور و مقایسه‌ آن با مقدار مورد نیاز، به همراه بررسی منحنی پمپ، می‌تواند علت را روشن‌تر کند.
بهتر است پمپ تا حد ممکن به کلکتور نزدیک باشد تا از طول اضافی لوله و افت‌های غیرضروری جلوگیری شود و کنترل مدار راحت‌تر باشد. با این حال، اگر محدودیت فضا وجود دارد، می‌توان پمپ را در موتورخانه یا نزدیک منبع نصب کرد، به شرط آن‌که افت مسیر در محاسبات هد لحاظ شده باشد.
در بیشتر طرح‌های حرفه‌ای، حداقل یک پمپ برای مدار اصلی دیگ/پکیج و یک پمپ مستقل برای مدار گرمایش از کف در نظر گرفته می‌شود. در پروژه‌های بزرگ‌تر یا با چند ناحیه‌ مستقل، ممکن است برای هر ناحیه (زون) پمپ جداگانه تعریف شود تا کنترل دقیق‌تری روی هر بخش داشته باشد.
بله، در سیستم‌های بزرگ و موتورخانه‌های مرکزی، استفاده از پمپ‌های زمینی با موتور جداگانه و کوپلینگ متداول است؛ به‌خصوص اگر دبی و هد مورد نیاز از محدوده‌ سیرکولاتورهای خانگی فراتر رود. انتخاب بین پمپ خطی و زمینی باید بر اساس هیدرولیک سیستم، فضا و سیاست نگهداری انجام شود.
مخزن انبساط فشار مدار را در محدوده‌ امن نگه می‌دارد و از افزایش فشار ناشی از انبساط حرارتی آب جلوگیری می‌کند. اگر مخزن انبساط درست انتخاب یا تنظیم نشود، فشار مدار می‌تواند خارج از محدوده‌ مجاز پمپ قرار گیرد و به آن آسیب بزند. بنابراین هرچند مخزن انبساط خودش پمپ نیست، اما در حفاظت از پمپ نقش مستقیم دارد.
در واحدهای کوچک، می‌توان با ترموستات اتاقی، شیرهای اتوماتیک و یک رله‌ ساده‌ پمپ را کنترل کرد. در سیستم‌های بزرگ‌تر یا چندمنطقه‌ای، استفاده از کنترلر مرکزی (برای هماهنگی منبع، پمپ‌ها، شیرها و ترموستات‌ها) توصیه می‌شود؛ این کار دقت، آسایش و بهره‌وری را بالا می‌برد.
عایق کف بیشتر روی بار حرارتی (Q) اثر دارد؛ یعنی با عایق بهتر، Q کمتر و به تبع آن دبی مورد نیاز هم کمتر می‌شود. این موضوع می‌تواند در انتخاب پمپ کوچک‌تر با دبی پایین‌تر مؤثر باشد. اما هد مورد نیاز بیشتر به طول و قطر لوله‌ها و تجهیزات مدار وابسته است؛ نه به عایق.
اگر حلقه‌ جدید بار حرارتی و دبی کل سیستم را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد، ممکن است پمپ فعلی از نظر دبی یا هد کم بیاورد و نیاز به تغییر وجود داشته باشد. اگر سیستم از ابتدا با کمی حاشیه‌ ایمن طراحی شده باشد، افزودن یک حلقه‌ محدود را تحمل می‌کند؛ اما قانون مطلقی وجود ندارد و باید محاسبه شود.
در مدارهای بسته، ارتفاع طبقات به‌طور مستقیم در هد پمپ وارد نمی‌شود؛ چون ستون آب رفت و برگشت همدیگر را خنثی می‌کنند. آنچه مهم است افت فشار در طول لوله‌ها و تجهیزات است. اما لوله‌کشی چندطبقه معمولاً طول و پیچیدگی بیشتری دارد و همین باعث افزایش افت و در نتیجه هد مورد نیاز می‌شود.
جنس لوله بیشتر روی ضریب زبری داخلی و تحمل دما/فشار اثر می‌گذارد. تفاوت زبری بین لوله‌های استاندارد گرمایش از کف در محدوده‌ واقعی دبی معمولاً آن‌قدر زیاد نیست که به‌تنهایی مشخصات پمپ را عوض کند؛ اما در محاسبات دقیق، نوع لوله و نمودار افت فشار آن لحاظ می‌شود.
این کار پیچیدگی زیادی ایجاد می‌کند و به‌طور معمول توصیه نمی‌شود؛ مگر با طراحی بسیار دقیق هیدرولیکی و کنترلی. در حالت عادی، هر پکیج باید مدار مشخص و پمپ مشخص خود را داشته باشد و در صورت لزوم، از مبدل‌ها یا هدر مشترک برای مدیریت چند منبع استفاده شود.
نه. پمپ بزرگ‌تر می‌تواند مشکلاتی مثل نویز، مصرف برق زیاد، کاویتاسیون و ناپایداری ΔT را ایجاد کند. پمپ کوچک‌تر از حد لازم نیز باعث ناکافی بودن گرمایش می‌شود. بهترین انتخاب، پمپی است که نقطه‌ کار سیستم روی بخش کارآمد منحنی آن (نه در نزدیک Shut-off و نه در نزدیک Best-Efficiency تنها در محدودیت) قرار گیرد.
در واحدهای بزرگ یا سیستم‌هایی که کلکتورها در فواصل زیاد از هم قرار دارند و هر کدام بار قابل توجهی دارند، استفاده از پمپ اختصاصی برای هر کلکتور می‌تواند مفید باشد. در واحدهای کوچکتر، معمولاً یک پمپ مناسب برای کل مدار کف (با کلکتور مشترک یا کلکتورهای نزدیک) کافی است.
به‌طور کلی بهتر است پمپ در فضایی محافظت‌شده از یخ‌زدگی، رطوبت و تابش مستقیم آفتاب نصب شود. نصب در بیرون، احتمال یخ‌زدگی آب، زنگ‌زدگی اتصالات و آسیب الکتریکی را بالا می‌برد. اگر چاره‌ای نیست، باید از جعبه‌های محافظ، عایق کاری و تجهیزات گرمایشی کمکی استفاده کنید.
اگر سیستم ساده است، می‌توانید اوایل فصل پمپ را روی سرعت متوسط تنظیم کنید و در صورت مشاهده‌ مشکلات (نویز، دمای ناکافی) یک بار تنظیم را اصلاح کنید. اما تغییرات مداوم سرعت در طول فصل اغلب لازم نیست و حتی می‌تواند باعث ناپایداری شود؛ مگر این‌که تغییرات زیادی در تعداد حلقه‌های فعال یا بار گرمایی رخ دهد.
به‌طور موقت، اگر پمپ دیگری با دبی و هد مشابه در دسترس دارید، می‌توانید از آن استفاده کنید؛ اما حتماً باید پارامترهای آن را با مدار تطبیق دهید و پس از تهیه‌ پمپ مناسب، جایگزینی را انجام دهید. استفاده‌ طولانی‌مدت از پمپ نامتناسب، می‌تواند مشکلات جدیدی ایجاد کند.
قدم اول این است که بار حرارتی کل و به تفکیک فضاها را داشته باشید، سپس با انتخاب ΔT مناسب (مثلاً ۵–۷ درجه)، دبی کل سیستم را محاسبه کنید. بعد، با بررسی طول و قطر لوله‌ها، کلکتور و شیر مخلوط‌کن، هد مورد نیاز را به‌صورت تقریبی به‌دست آورید. در نهایت، روی منحنی‌های پمپ، مدلی را انتخاب کنید که در دبی و هد محاسبه‌شده، در ناحیه‌ کارآمد خود کار کند و با منطق کنترلی مد نظر شما (ترموستات‌ها، شیرها، نوع منبع) هم‌خوان باشد.

این مقاله را برای دوستان خودتون ارسال کنید.

Telegram
WhatsApp
Picture of <a href="https://pumpoo.ir/">فروشگاه پمپو</a>

فروشگاه اینترنتی پمپو: مرجع تعمیرات و فروش انواع پمپ های آب خانگی، کشاورزی و صنعتی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *