اگر مدار شما نیاز به هد متوسطِ پایدار دارد، نگاه به پمپ بشقابی و در هدهای بالا به پمپ طبقاتی عمودی و افقی منطقی است. در آپارتمانها، بوسترپمپ با فشار ثابت رایج است و کیفیتِ مکش عمرِ آن را تعیین میکند. در چاهها و آبهای سطحی، پمپ کفکش با توری مکش، و در استخرها پمپ استخر با سبدِ اسکیمر نمونهٔ مکشهای صحیحاند. اگر خوراکدهی از بشکه انجام میدهید، پمپ بشکهکش و برای تزریق مواد شیمیاییِ ضد رسوب دوزینگپمپ کنارِ خط توصیه میشود.
سوءتفاهمهای رایج درباره مکش
پمپ قویتر میخریم تا مشکل حل شود—نه؛ خط مکشِ بد، حتی قویترین پمپ را زمینگیر میکند. «صافی هرچه ریزتر بهتر»—خیر؛ صافیِ ریز در مکش افت فشار میسازد و پمپ را گرسنه میکند. «زانویی نزدیکِ فلنج مشکلی ندارد»—دارد؛ جریانِ چرخشی و پروفایلِ نامتقارن به یاتاقان و سیل ضربه میزند.
- کمبود NPSH در اثر افتهای جزئیِ بهظاهر ناچیز، مهمترین قاتلِ خاموشِ پمپ است.
- افت فشار مکش تابعِ سرعت سیال است؛ سرعتِ کم یعنی افتِ کمتر.
- آببندی (سیل/پکینگ) قربانیِ اولِ مکشِ بد است، نه علتِ اصلی.
NPSH بهزبان ساده و تصمیمهای سریع
| تصمیم سریع | اثر بر NPSH | توضیح |
|---|---|---|
| افزایش قطر مکش یک سایز | ++ | سرعت پایینتر → افت اصطکاکی کمتر |
| تبدیل زانویی ۹۰° به ۴۵° یا دو عدد ۴۵° | + | جریان ملایمتر و چرخش کمتر |
| جابجایی صافیِ ریز از مکش به دهش | ++ | حذف افت موضعی نزدیکِ ورودی |
| افزودن طول مستقیم قبل از پمپ | + | پروفایل سرعت یکنواختتر |
| کاهش ارتفاع مکش یا نزدیککردن پمپ به منبع | ++ | افزایش فشارِ مطلقِ ورودی |
صافی Y: کی؟ کجا؟ با چه مشی؟
صافی Y برای گرفتن ذرات درشت و حفاظت از پروانه و آببندی است، نه فیلتر ریز. در خط مکش فقط وقتی صافی را میپذیریم که حضور ذرات درشت خطر فوری برای پمپ دارد یا امکان نصب سبد جداگانه نیست. اندازهٔ مش باید طوری باشد که افت فشار آن در دبی نامی ناچیز بماند.
| گزینه | مزیت | ریسک/شرط | کاربرد |
|---|---|---|---|
| صافی Y در مکش با مش درشت | حفاظت اولیه | بازرسی و تمیزکاریِ دورهای الزامی | چاههای کمکیفیت/کفکشها |
| صافی Y در دهش با مش ریز | حفاظت مؤثر | افزایش ΔP در انسداد | مدارهای تمیز/پیش از تجهیزات ظریف |
| سبدِ مکش (Basket) | گذر زیاد + افتِ کم | نیاز به فضای نصب | استخر/ساکشنلاینهای حجیم |
زانویی ۴۵ درجه: چرا نسبت به ۹۰ درجه برتری دارد؟
زانویی ۹۰ درجه درست قبل از فلنج پمپ، پروفایل سرعت را کج و چرخشی میکند؛ یاتاقان رانشی و سیل را آزار میدهد. بهجای آن، یا از دو زانویی ۴۵ درجه با فاصلهٔ کافی استفاده کنید یا مسیر را با قوس بزرگ تغییر دهید. در مکشهای حساس، حذف کاملِ تغییرِ جهت نزدیکِ پمپ بهترین راهحل است.
- دو زانویی ۴۵ درجه بههم چسبیده لزوماً بهتر از ۹۰ نیست—فاصلهٔ بینشان مهم است تا جریان فرصتِ بازیابی داشته باشد.
- زانویی دقیقاً روی صفحهٔ فلنجِ مکش بدترین حالت است؛ حداقل یک قطر لوله فاصله بدهید.
طولِ مستقیم قبل از پمپ: چهقدر کافی است؟
حداقل توصیهشده: ۵ تا ۱۰ برابرِ قطر لوله (۵D تا ۱۰D) طولِ مستقیم. این ناحیه، پروفایلِ سرعت را از آشفتگیهای ناشی از شیر، زانویی یا صافی پاک میکند. در پمپهای طبقاتی و جتی که حساسترند، به ۱۰D نزدیک شوید؛ در پمپهای بشقابیِ کوچک، ۵D معمولاً کفایت میکند.
| نوع پمپ | حساسیت به آشفتگی | طولِ مستقیم پیشنهادی |
|---|---|---|
| بشقابی (سانتریفیوژ تکپره) | متوسط | ≥ ۵D |
| طبقاتی افقی/عمودی | بالا | ≥ ۸D تا ۱۰D |
| جتی/خودمکش | بالا | ≥ ۸D |
| کفکش/استاندارد غوطهور | کم | طبق کاتالوگ/سبد |
| استخر با اسکیمر | کم تا متوسط | طبق سازنده + سبد |
اتصالات و آببندی: نشتیِ هوا بدتر از نشتیِ آب است
در مکش، کوچکترین نشتی هوا مثل حباب در سیلندر تزریق عمل میکند و کاویتاسیون مصنوعی میسازد. رزوهها را با نوار و خمیرِ سازگار آببندی کنید، فلنجها را صلیبی و یکنواخت ببندید و در پایان با کفِ صابون تست کنید. شلنگهای نرم قدیمی، ترکهای ریز دارند و در خلأِ مکش هوا میکشند—تعویض کنید.
- از تبدیلهای ناگهانیِ قطر بپرهیزید؛ اگر لازم است، از کانسِنتریکِ کاهنده در مکش و اکسِنتریک در دهش استفاده کنید.
- پایهٔ پمپ را طوری بگذارید که وزنِ لوله روی فلنجِ مکش نیفتد؛ بارِ مکانیکی یعنی نشتیِ تدریجی.
راهنمای سریع انتخاب قطر مکش
سرعت هدف در مکش معمولاً ۰٫۶ تا ۱٫۵ متر بر ثانیه است. در سیالات با ذرات یا در طولهای بلند، سرعت را پایینتر بگیرید. قاعدهٔ ساده: اگر در دبی نامی، سرعت از ۲ m/s عبور کرد، قطر را بزرگتر کنید.
| دبی (m³/h) | سرعت هدف (m/s) | قطر نزدیک به سایز |
|---|---|---|
| 3 | ≈ 0.8 | DN25 |
| 6 | ≈ 1.0 | DN32 |
| 10 | ≈ 1.0 | DN40 |
| 20 | ≈ 1.2 | DN50 |
| 30 | ≈ 1.2 | DN65 |
| 50 | ≈ 1.3 | DN80 |
| 80 | ≈ 1.4 | DN100 |
چکلیست نصب برای تیمِ اجرا
- مکش تا حد امکان کوتاه و مستقیم؛ زانویی نزدیک پمپ ممنوع.
- صافی Y فقط با مشِ درشت در مکش؛ صافی ریز در دهش یا پیشِ تجهیز حسّاس.
- حداقل ۵D تا ۱۰D طولِ مستقیم قبل از فلنجِ مکش.
- اتصالاتِ رزوه/فلنج هوابندی؛ تست با کفِ صابون در سکوت.
- تکیهگاه مستقل برای لوله؛ وزن روی فلنج پمپ نیفتد.
- کانسِنتریک/اکسِنتریک را درست جاگذاری کنید؛ از وِرتکس جلوگیری کنید.
- پس از راهاندازی، ΔP صافی و دمای پوستهٔ پمپ را یک هفته ثبت کنید.
مطالعههای موردی از کفِ کارگاه
بوسترپمپ ساختمانی با صدای زیاد
زانویی ۹۰ درجه دقیقاً قبل از فلنجِ مکش و نبودِ طولِ مستقیم، باعث جریانِ کج شده بود. با تبدیل به دو زانویی ۴۵ درجه و افزودنِ ۶D طولِ مستقیم، صدا و لرزش بهطور محسوسی کم شد و سیل دیگر نشتی نکرد.
کفکش در چاهِ کمعمق با افتِ دبی
صافیِ ریز روی مکشِ کفکش در مدت کوتاه میگرفت و پمپ گرسنه میشد. با تغییر به توریِ درشتِ سبد و جابجایی فیلترِ ریز به دهش، دبی پایدار شد.
مدارِ استخر با هواگیریِ مداوم
درزِ رزوهای نامرئی، هوا را میکشید و اسکیمر را از کار میانداخت. با تعویضِ شلنگِ نرم و آببندیِ رزوه، کف کردن متوقف شد و هدِ واقعی به مقدارِ طراحی نزدیک شد.
محاسباتِ نمونه: برآورد افت مکش و طولِ مستقیم
فرض کنید دبی ۲۰ m³/h و لوله DN50 است. سرعتِ تقریبی 1.4 m/s میشود که در لبهٔ بازه است. یک زانویی ۹۰ درجه و یک صافی Y در مکش دارید. با تبدیل زانویی به دو عدد ۴۵ درجه و انتقال صافی ریز به دهش، افتِ مکش حدوداً ۳۰–۴۰٪ کمتر میشود و NPSH موجود بالا میرود. اگر ۳D طولِ مستقیم دارید، آن را به ۷D برسانید؛ در پمپ طبقاتی، به ۱۰D نزدیک شوید.
نکات اختصاصی برای انواع پمپها
- بشقابی: به ۵D طولِ مستقیم پایبند باشید؛ صافیِ ریز را به دهش منتقل کنید.
- طبقاتی: آشفتگی را بهطور جدی بگیرید؛ ۸D تا ۱۰D طولِ مستقیم و زانویی ۴۵ درجه.
- بوسترها: در هر شاخهٔ مکش، شرایطِ مشابه ایجاد کنید تا یکی از پمپها گرسنه نشود.
- کفکش: سبدِ مکش با سطحِ بزرگ و ارتفاعِ مکشِ کم؛ دور را بیجهت بالا نبرید.
- استخر: اسکیمر سالم و توریِ تمیز، بهترین صافیِ مکش است—به لولهٔ مکش زانوِ نزدیک نزنید.
پایش وضعیت: سه شاخصِ ارزان اما حیاتی
- ΔP صافی: تفاوتِ فشار قبل/بعد از صافی؛ اگر رو به افزایش است، تمیزکاری را جلو بیندازید.
- دمای پوستهٔ پمپ: روندِ افزایشی یعنی افت مکش/کاویتاسیون یا سفتیِ بیش از حدِ پکینگ.
- صدای غیرعادی: سوت/غرش در مکش نشانهٔ چرخشِ جریان یا هواست—به لوله نگاه کنید نه پمپ.
چکلیست نهایی اجرا و تحویل
- بازبینی چشمی برای حذف هر اتصالِ غیرضروریِ مکش (سهراهی/زانویی نزدیک پمپ).
- اندازهگیری طولِ مستقیم؛ اگر کمتر از ۵D است، اصلاح مسیر یا افزودن اسپیسر.
- تبدیل زانویی ۹۰ درجه به ۴۵ درجه و رعایت فاصلهٔ ریکاوریِ جریان بین دو ۴۵ درجه.
- جابجایی صافی ریز به دهش؛ در مکش فقط صافی درشتِ با افتِ کم.
- تست کف صابون روی تمام رزوه/فلنج؛ نشتیِ میکرو را در سکوت پیدا کنید.
- ثبتِ هفتگیِ ΔP صافی و دمای پوسته در ماهِ اول و بهروزرسانی دستورالعمل.
ضمیمه اجرایی: پروتکل ۷۲ ساعته صحهگذاری
برای اطمینان از صحت خط مکش، پمپ را ۷۲ ساعت در بازههای مختلفِ دبی راهبری کنید و ΔP صافی، دمای پوسته و صدای غیرعادی را ثبت کنید. اگر ΔP پس از تمیزکاری دوباره بهسرعت بالا میرود، مشِ صافی در مکش ریز است یا ذراتِ غیرمنتظره وارد میشوند. اگر دما روندِ صعودی دارد، به طولِ مستقیم، زانویی نزدیک و نشت هوا شک کنید.
ضمیمه طراحی: نسبتهای پیشنهادیِ ابعادی
| آیتم | نسبت پیشنهادی | یادداشت |
|---|---|---|
| طولِ مستقیم قبل از مکش | ≥ 5D تا 10D | در طبقاتی/جتی به 10D نزدیک شوید |
| فاصلهٔ بین دو ۴۵ درجه | ≥ 2D | برای ریکاوریِ جریان |
| سرعت هدفِ مکش | 0.6–1.5 m/s | در ذرات/طولهای بلند نزدیک 0.8 m/s |
| زاویهٔ تغییر جهت نزدیک پمپ | ≤ 45° | در حالت ایدهآل هیچ تغییری نباشد |
| ΔP مجازِ صافی مکش | حداقل ممکن | نشانهٔ صافی درشت و افتِ کم |
الگوی چیدمان پیشنهادی مکش (از منبع تا فلنجِ پمپ)
برای تحویلِ بیدردسر و راهاندازیِ بیصدا، میتوانید الگوی زیر را بهعنوان ترتیب چیدمانِ استاندارد اجرا کنید. این الگو باعث میشود افتِ مکش حداقل، جریان یکنواخت و هواگیریِ ناخواسته حذف شود.
| مرحله | جزء/اقدام | نسبت/فاصلهٔ پیشنهادی | هدف مهندسی |
|---|---|---|---|
| ۱ | خروجیِ منبع/مخزن با تراز مناسب | — | حداکثر کردن NPSH موجود (Flooded Suction در صورت امکان) |
| ۲ | شیر قطعِ فولبُر (Gate/Butterfly کاملاً باز در بهرهبرداری) | — | امکان سرویس بدون ایجاد تنگنا در مکش |
| ۳ | کاهندهٔ اکسِنتریک در مکش (Flat on Top) | — | جلوگیری از حبس هوا در تاجِ لوله |
| ۴ | صافیِ Y فقط با مشِ درشت (در صورت اجبار) | ΔP ≈ صفر در خطِ تمیز | حفاظت اولیه بدون گرسنگیِ پمپ |
| ۵ | تغییرِ جهت با دو زانویی ۴۵ درجه | فاصلهٔ بین دو ۴۵ ≥ 2D | کاهش چرخشِ جریان و بارِ دینامیکیِ پمپ |
| ۶ | طولِ مستقیم قبل از فلنج مکش | ≥ 5D تا 10D | یکنواختسازی پروفایل سرعت و حذف آشفتگی |
| ۷ | فلنجِ مکشِ پمپ (بدون زانوییِ چسبیده) | — | ورود آرامِ جریان و حذفِ ضربه به یاتاقان/سیل |
نکتههای تکمیلی: در مسیر مکش از ابزار دقیقِ ایجادکنندهٔ تنگنا (اُرفیس/گیج دیفرانسیل با قطر کوچک) پرهیز کنید؛ اگر نیاز به پایش دارید، پُرتِ وکیوم با قطر کافی و مسیرِ تمیز در نظر بگیرید. همچنین ساپورتِ مستقلِ لوله را فراموش نکنید تا هیچ تنشِ مکانیکی به فلنجِ پمپ منتقل نشود.
جمعبندی
اگر بخواهیم تمام جزئیات این راهنما را در چند اصل خلاصه کنیم، نتیجه این است:
- مکش را کوتاه و مستقیم طراحی کنید و از هر اتصالِ غیرضروری بپرهیزید.
- صافیِ ریز را به دهش منتقل کنید و اگر صافی در مکش ناگزیر است، مشِ درشت و افتِ ناچیز انتخاب کنید.
- زانویی ۹۰ درجه را با ۴۵ درجه (با فاصلهٔ ریکاوریِ جریان حداقل ۲D) جایگزین کنید.
- قبل از فلنجِ مکش، ۵ تا ۱۰ برابر قطر لوله طولِ مستقیم بدهید تا پروفایلِ سرعت یکنواخت شود.
- سرعتِ مکش را حدود ۰٫۶ تا ۱٫۵ متر بر ثانیه نگه دارید و اگر در دبیِ نامی از ۲ m/s گذشت، یک سایز قطر را بزرگتر کنید.
رعایت همین پنج قانون، NPSH را امن نگه میدارد، صدای سوت/غرش را حذف میکند و عمرِ سیل، یاتاقان و پروانه را چند برابر میسازد. فراموش نکنید نشتیِ «هوا» بدتر از نشتیِ «آب» است؛ پس رزوه و فلنج را با آزمونِ کفِ صابون بیرحمانه بررسی کنید و وزنِ لوله را روی فلنجِ پمپ نیندازید.
